Երբ ես երեք կամ չորս տարեկան էի, հայրս նկատեց, որ ես արագ և հեշտությամբ կարողանում եմ մտքում լուծել պարզ թվաբանական խնդիրներ: Պատմում են, որ ինձ համար դժվար չէր մտքում բազմապատկել նույնիսկ երկնիշ թվեր:
Հայրս ամեն կերպ խրախոսում էր իմ հետաքրքրությունն այդպիսի վարժությունների նկատմամբ: Նա շատ էր ոգևորվում և փորձում էր ինձ նաև հանրահաշվի խնդիրներին ծանոթացնել դեռ 5-6 տարեկան հասակում: Բոլոր ծանոթների առաջ ինձ շատ էր գովում: Նրա կարծիքով, առկա էին մաթեմատիկական տաղանդի բոլոր նշանները: Թվաբանական գործողություններ կատարելը դուր էր գալիս ինձ: Դպրոց ընդունվելուց հետո պարզ դարձավ, որ ես թվաբանությունից ավելի ուժեղ էի, քան մյուս աշակերտները:
Երբ 1924 թվականին ավարտեցի միջնակարգը, ինձ և Գոհարիկին (քրոջս) հայրս նստեցրեց գնացք և ուղարկեց Լենինգրադ (ներկայիս Սանկտ-Պետերբուրգ): Հայրս մի քիչ դժգոհեց, որ Լենինգրադի համալսարանում ես որպես մասնագիտություն աստղագիտությունն ընտրեցի, բայց քանի որ երկու մասնագիտություններն էլ մտնում էին մի բաժանմունքի մեջ, ի տարբերություն, ասենք, Մոսկվայի համալսարանի, որտեղ աստղագետները սովորում են ֆիզիկոսների հետ միասին, նա համակերպվեց իմ ընտրության հետ:
Հայրիկիս դասընկերները պատմում էին, որ նա այնքան էր ոգևորվում Պետրաժիցկու տեսությամբ, նրա դասախոսություններով և այնքան էր հուզվում ու հիանում, որ դասախոսությունները լսում էր հոտնկայս: Պետրաժիցկու որոշ դասընթացները (օրինակ` իրավունքի ընդհանուր տեսությունը) հայրս լսել է երկու, երեք անգամ` հանձնելով համապատասխան քննությունը անձամբ Պետրաժիցկուն: Պետրաժիցկին նրա համար աստված էր: Երեխա ժամանակվանից հիշում եմ, որ մեր տանը միշտ կային բացիկներ` Պետրաժիցկու պատկերով:
Լև Պետրաժիցկին ազգությամբ լեհ էր և հեղափոխությունից հետո Պետերբուրգից տեղափոխվեց Վարշավա: Այնտեղ նա իր գրքերը վերահրատարակեց լեհերեն լեզվով: Մահացավ երեսնական թվականներին:
Հիսունական թվականների վերջում հայրս հանձնարարեց Հայաստանի Ակադեմիայի աշխատակիցներից մեկին, որը գործուղվում էր Լեհաստան, որ նա այցելի Պետրաժիցկու գերեզմանը և ծաղիկներ դնի այնտեղ: Որքան գիտեմ, այդ հանձնարարությունը կատարվել էր:
Վաթսունական թվականներին ես եղա Լեհաստանում: Վարշավայում կնոջս հետ այցելեցի Պետրաժիցկու գերեզմանը: Լեհ աստղագետներին մանրամասն բացատրեցի, թե ինչու է ինձ հետաքրքրում Պետրաժիցկին: Իրոք, զարմանալի է, որ իր հայրենիքում նույնիսկ ոչ բոլոր մասնագետները գիտեն նրա անունը և չեն գիտակցում, որ Պետրաժիցկիով կարելի է նույնքան հպարտանալ, որքան նրանք հպարտանում են Կոպեռնիկոսով:
Հիմա ևս, եթե իմ թոռներից մեկը գնալու լինի Վարշավա, անպայման կհանձնարարեմ այցելել Պետրաժիցկու գերեզմանը: Որքա՜ն էր հայրս պատմել նրա մասին:
|
Հայրս տաքարյուն, հեշտությամբ հուզվող, անհանգիստ (համեմատած, օրինակ, ինձ հետ) մարդ էր: Մենք համարում էինք, որ նա չափազանց հեշտ կարող է խաբվել, ասում էինք, որ երեխան էլ կարող է նրան խաբել: Շրջապատից շատերին չէր հավանում և չէր թաքցնում իր բացասական կարծիքը: Այդ հատկությունը, սակայն, հորս կյանքում դժվարությունների էր բերում: Հակառակորդներ հեշտությամբ էր վաստակում, և հաճախ գործը հասնում էր դատարան: Լինելով իրավաբան` նա չէր խուսափում որևէ հակասության դեպքում դատարան դիմելուց: Հետագայում ինձ հաջողվեց համոզել հորս, որ ավելի լավ է խուսափել դատարաններից: Իր կյանքի վերջին տարիներին, տարվելով հույն դասականների թարգմանությամբ հունարենից հայերեն, նա դատարան բոլորովին չէր դիմում: |
Մեր ընտանիքում հայոց լեզուն սրբություն էր: Երբեք չեմ մոռանա մեր «պարոնին»` հայոց լեզվի և պատմության ուսուցչին, որը հայոց լեզվի լավագույն ուսուցիչներից էր Թիֆլիսում: Անունը Հայկ էր, ազգանունը` Հովակիմյան: Հիշում եմ նրան այնպես, ինչպես պետք է հիշել սրբերին:
1921 թվականից սկսած` ես ավելի ու ավելի էի տարվում աստղագիտությամբ: Իհարկե, իմ ընթերցած գրքերի մեծ մասը հանրամատչելի էին, սակայն Մեսյեի ատլասի ռուսերեն հրատարակության օգնությամբ ծանոթացա աստղային երկնքին: Ոգևորությունս անչափ մեծ էր: Մի քանի ամսում կարդացի բազմաթիվ գրքեր: Կարճ ժամանակում տիրապետեցի այդ գիտության շատ հարցերին: Հայրս նկատեց դա եւ ինձ գովում էր բոլորի առջև: Ես գիտակցում էի, որ տիրապետում եմ միայն արդյունքներին: Տասներեք տարեկան հասակում սկսեցի կարդալ նաև հետազոտական ապարատին նվիրված գրքեր:
Հիշում եմ, որ Թիֆլիսում ապրած ժամանակ մեր ընտանիքը սերտ բարեկամության մեջ էր իմ հայրիկի համալսարանական ընկեր Արամ Տեր-Գրիգորյանի ընտանիքի հետ: Նրա կինը` տիկին Հայկանուշը, հետագայում (Արամի մահից հետո) երկար տարիներ աշխատեց Պետհրատի ապարատում: Արամ Տեր-Գրիգորյանը Վահան Տերյանի հարազատ եղբայրն էր: Վահան Տերյանը այդ տարիներին ապրում էր Մոսկվայում, բայց այցելում էր Անդրկովկաս: Լավ հիշում եմ, ինչպես մի օր հնչեց մեր բնակարանի մուտքի զանգը: Մայրս բացեց դուռը. Վահան Տերյանն էր` հայրիկիս էր փնտրում: Հայրիկս տանը չէր: Տերյանը հեռացավ և մայրիկս ինձ ասաց, որ Վահան Տերյանն էր: Ես կարողացա պատշգամբից տեսնել հեռացող Տերյանի միայն մեջքը: Դա, ըստ երևույթին, 1915 թվականին էր կամ, ավելի հավանական է, 1916 թվականին: Ես արդեն գիտեի, որ Տերյանը հայտնի բանաստեղծ է:
Հիշում եմ 3-րդ գիմնազիայում կայացած մի ցերեկույթ (1918 թվականին): Թեև այդ ժամանակ գիմնազիան համարյա ամբողջապես բաղկացած էր ռուսալեզու դասարաններից, ցերեկույթում ներկայացնում և խոսում էին միայն հայերեն: Ես սիրում էի հայերեն ոտանավորներ արտասանել: Ձայնս էլ բավականաչափ զիլ էր, և այդ պատճառով ինձ հանձնարարված էր արտասանել Հովհաննես Հովհաննիսյանի «Արտավազդը»: Ըստ երևույթին, մեծ ոգևորությամբ արտասանեցի:
Տանը քրոջս միշտ Գոհարիկ էին անվանում: Նա ինձնից մեկ տարով մեծ էր: Լենինգրադում նրան չհաջողվեց 1924 թվականի օգոստոսին համալսարան ընդունվել (գործուղում չկար համապատասխան կուսակցական կազմակերպությունից): Բայց 1925 թվականին նա ընդունվեց առաջին կուրս: Նա սովորում էր համալսարանի մաթեմատիկայի ֆակուլտետում և ավարտեց 1929 թվականին:
Պատերազմի տարիներին նա մեզ հետ գտնվում էր Ելաբուգայում: Ամուսնացավ 1939 թվականին Հովհաննես Պետրոսյանի հետ և ունեցավ որդի (Լևոն): Մահացավ 1979 թվականին:
No comments:
Post a Comment